[Overgenomen uit mijn oude blog Taaldenker.wordpress.com]
Enkele dagen geleden kreeg ik in mijn functie van telefonist bij de Taaltelefoon een vraag binnen die mij zelf intrigeerde: ‘Wat is correct: Zo zit de vork aan de steel of Zo zit de vork in de steel?’ Ik twijfelde zelf, zocht het op in de gebruikelijke naslagwerken en gaf als antwoord dat Zo zit de vork in de steel de correcte versie was.
Spreekwoordenboek
En toen las ik dat in het spreekwoordenboek van Stoett uit 1925 beide versies naast elkaar werden vermeld, weliswaar met een lichte voorkeur voor in. Een kleine honderd jaar geleden waren beide versies blijkbaar nog bekend, terwijl in de recente naslagwerken alleen de vork in de steel te vinden is. Ik vroeg me af wat er aan de hand was met deze uitdrukking. Zelf ken ik de twee versies, en voor mij is die met aan de gewone. Ik wilde er graag een geografisch onderzoekje aan wijden, zoals we dat wel meer deden tijdens mijn woordenboektijd, maar ik wist ook wel dat ik noch de tijd, noch de middelen had om het op de ‘oude’ manier, met een vragenlijst(je) te doen. Dat zou te omslachtig worden. Dus probeerde ik het op een nieuwe manier: ik dropte de vraag op Facebook (voor de Vlamingen) en Twitter (voor de Nederlanders). Op twee dagen tijd kreeg ik rond de 150 reacties, genoeg om een ruw beeld te krijgen van de geografische verspreiding van de twee versies. Ook voor dat kaartje combineerde ik oude stijl met nieuwe middelen: ik zette de plaatsnamen die ik kende om in Kloekecodes, kende er een symbooltje aan toe en via de website van het Meertensinstituut maakte ik er een kaartje van:
Zit de vork in de steel of aan de steel?
Ter aanvulling: enkele mensen gaven in plaats van een gemeente een provincie of een regio op. Ik wilde niemand verplichten om zijn woonplaats openbaar te maken, maar regio’s kon ik natuurlijk niet op de kaart opnemen. Daarom vermeld ik ze even hier: aan is opgegeven voor Oost- en West-Vlaanderen, in voor Friesland, Zuid-Holland, Kempen en Brabant.
België versus Nederland
Opvallend: heel wat mensen die aan opgaven, vermeldden dat ze de versie met in kenden of zelfs wisten dat het zo eigenlijk hoort, terwijl in Nederland een aantal informanten opmerkten dat ze nog nooit van de versie met aanhebben gehoord. Het lijkt erop dat de aan-versie op een gegeven moment werd afgekeurd ten voordele van in. Om dat zeker te weten, zou ik eerst een aantal naslagwerken van de afgelopen veertig jaar moeten raadplegen. Op dit moment wordt de uitdrukking met aan wel nog afgeraden in de VRT-databank (Taalmail 157). Dat wijst erop dat er op zijn minst onzekerheid is (of was) bij de VRT-journalisten.
Het kaartje zelf is niet eenduidig, maar geeft toch een tendens aan dat de vork aan de steel toch nog vrij gebruikelijk is in Vlaanderen (vooral het centrum), terwijl deze versie amper bekend is in Nederland. Dit op zich is een interessante vaststelling, die de moeite waard is verder uit te zoeken.
Ik heb uit dit probeersel alleszins geleerd dat er op Facebook en Twitter heel wat enthousiaste mensen zijn die met plezier meewerken aan dit soort mini-onderzoekjes. Na drie dagen had ik al genoeg gegevens om via een kaartje al wat tendensen zichtbaar te maken. Jammer genoeg ontbreken mij nu de tijd en de middelen om deze tendensen uit te werken, maar ik neem me wel voor om in de toekomst dit soort onderzoekjes vaker te doen. Er zullen dus zeker nog meer kaartjes volgen.
[Aanvulling 29 augustus 2016: Intussen heeft taaladvies.net een advies gepubliceerd dat aan deze kwestie is gewijd.]
