Hoe verklaren Vlamingen en Nederlanders iemand de liefde? De Nederlander zegt: ik hou van jou, de Vlaming ik zie u graag. Dit soort bekende en minder bekende noord-zuidverschillen neem ik doorgaans als vertrekpunt voor mijn mini-onderzoekjes. Want is het wel zo zwart-wit en is die rijksgrens zo absoluut, of is er een overgangszone? Zijn er misschien nog andere varianten gebruikelijk, misschien in een kleinere regio? Of is het idee dat er verschillende varianten zijn intussen achterhaald en zeggen we toch allemaal hetzelfde?
I Houden van en graag zien
In 2017 stelde ik de vraag ‘Wat zegt u tegen uw partner om uw liefde voor hem of haar duidelijk te maken (1 zin)?’ in mijn tiende mini-onderzoekje. Dat werd 264 keer ingevuld, de antwoorden mooi verspreid over het hele Nederlandse taalgebied. De antwoorden die het vaakst werden gegeven of die duidelijk specifiek zijn voor een bepaalde regio zijn op de kaart terechtgekomen. Dat betekent natuurlijk niet dat dat de enige antwoorden zijn. Mensen kunnen heel creatief zijn in hun liefdesverklaringen, of ze houden zich net aan het motto ‘geen woorden maar daden’ en beweren dat ze helemaal niets zeggen. U vindt alle resultaten onderaan dit artikel.
De kaart
Liefde uiten in Nederland en Vlaanderen
Het kaartbeeld is weinig verrassend: in Nederland zegt men inderdaad overwegend ik hou van jou, in Vlaanderen ik zie u/je graag/gaarne. In Friesland werd enkele keren ik bin wiis mei dy (ik ben blij met jou) gemeld. Ik hou van jou/u komt ook wel voor in Vlaanderen, maar de omgekeerde beweging wordt bijna niet gemaakt. Ook opvallend: ik hou van u is duidelijk iets zuidelijks. Dat ligt ook voor de hand: het gewone informele voornaamwoord van de tweede persoon enkelvoud is in Nederland je/jij, objectsvorm jou/je. In Vlaanderen, met uitzondering van West-Vlaanderen, is dat ge, objectsvorm u. De meldingen ik hou van u in Noord-Brabant zijn op die manier ook verklaard: ook in de Brabantse dialecten is ge het gewone voornaamwoord van de tweede persoon enkelvoud.
Graag of gaarne?
Op de kaart heb ik ik zie x graag en ik zie x gaarne samen genomen, omdat ze door elkaar voorkomen in de hele regio. Dat heeft dan weer te maken met de geschiedenis van het AN in Vlaanderen. Het woord graag komt in geen enkele variant voor in de Vlaamse dialecten. Overal zegt men geren, geire, girre, gjaan of iets dergelijks, en dat zijn allemaal versies van gaarne. Niemand in Vlaanderen zegt dan ook letterlijk ik zie u gaarne, maar wel ik zie u geire/geren/…, zoals bijv. in het liedje De wilde boerendochter van Ivan Heylen. Nu is gaarne een perfect Nederlands woord, ook in de Nederlandse dialecten, maar in Nederland voelt het in de standaardtaal al zeker sinds de 19de eeuw heel formeel en schrijftalig aan. In de spreektaal was het recentere synoniem graag daar al langer gangbaar. Opvallend, want ook in Nederland is gaarne het gewone woord in de meeste dialecten en hoor je graag alleen in dialecten in Fryslân en de kustregio’s. Volgens het WNT bestond het zelfs nog niet in de middeleeuwen. Vermoedelijk werden in Vlaanderen in de jaren 60-70, in de tijd van de ABN-kernen en de doorgedreven standaardisering, de varianten van gaarne als te dialectisch en dus ‘slecht Nederlands’ aangevoeld en werden die daarom vervangen door graag. Vandaar dus de huidige mix van gaarne (geire) en graag: de eerste is meer hoe men het in het dialect zou zeggen, de tweede in de tussentaal. Niet in de standaardtaal, want dat is duidelijk voor de Vlaming: dan zeg je ik hou van jou.
U of je?
Ik hou van jou is ook gereserveerd voor de Vlaamse liefdesliedjes in de standaardtaal, ik zie u (of jou) graag is daarvoor nog te tussentalig. Hierdoor krijgen we een botsing tussen theorie en praktijk: in de standaardtaal, in correct Nederlands hoor je ik hou van jou te zeggen. Maar voor de meeste Vlamingen voelt die standaardtaal net voor dit soort uitingen toch niet informeel genoeg aan en dan wint de informele spreektaal het. En nu wordt het pas complex, want dan kun je kiezen uit verschillende niveaus. Wil je zo dicht mogelijk bij de standaardtaal blijven, maar is ik hou van jou echt te afstandelijk? Dan zeg je ik zie je graag. Is je dialect je moedertaal en vind je die taal het geschiktst om je liefde te verklaren, dan zeg je ik zie u geren, natuurlijk in de versie van het dialect in kwestie. Zit je ergens tussenin, dan heb je nog ik zie u graag als optie tussenin. Bij ik zie je geren is het contrast tussen het duidelijk standaardtalige je en het dialectisch geren te groot. Behalve dan in West-Vlaanderen, waar je ook in heel wat dialecten het gewone voornaamwoord is.
II To love, lieben, aimer versus houden van en graag zien
Met houden van en graag/gaarne zien neemt het Nederlands een aparte positie in binnen Europa. In alle andere talen in de regio drukken mensen hun liefde voor hun partner uit met een specifiek werkwoord: to love (Engels), lieben (Duits), aimer (Frans), amare (Italiaans), amar (Spaans), elsker (Deens), älskar (Zweeds), kochać (Pools), ljubit (Russisch). De enige uitzondering is het Fries met hâlde fan. In het Nederlands daarentegen gebruiken we een heel algemeen werkwoord met diverse betekenissen, houden of zien, in combinatie met een voorzetsel of een bijwoord.
Minnen en beminnen
Tijd dus voor een duik in de historische woordenboeken. En ja hoor, ooit heeft ook het Nederlands zo’n enkelvoudig werkwoord gekend: minnen. Dat woord is afgeleid van een oud woord voor liefde: min(ne). In de middeleeuwen was minnen nog heel gewoon, maar al in de zestiende eeuw geraakte het stilaan in onbruik. De woorden minnaar, minnares en het tweede lid –minnend in bijvoorbeeld taalminnend zijn de erfgenamen. De opvolger van minnen, beminnen, hield het een beetje langer uit. In de 19de eeuw werd het al niet meer gezegd, maar wel nog geschreven, bij voorkeur in hoogdravende liefdespoëzie. In dat hoekje van de taal komen we het woord nu ook nog af en toe tegen. De enige erfgenaam hier, beminde, heeft het ook niet gered in de spreektaal.
Liefhebben en lieven
Minnen en beminnen kregen in de 13de eeuw al concurrentie van liefhebben. Volgens het Middelnederlands woordenboek is de oudste vindplaats er eentje uit 1289 in een West-Vlaams document. We kunnen niet achterhalen wanneer liefhebben minnen precies van de troon heeft gestoten in de rest van het taalgebied. In ieder geval wordt het met die betekenis (‘mynne dragen’) wel al vermeld in de Kiliaan, het oudste Nederlandstalige woordenboek uit de 16de eeuw. Nu heeft liefhebben een ruimere betekenis dan alleen ‘beminnen, houden van iemand anders’. Het kan ook ‘graag lusten’ of ‘iets leuk vinden’ betekenen, en daarmee is het een waardige voorganger van houden van en gaarne/graag zien. De carrière van liefhebben is intussen wel aan het afzwakken. Dat is goed te zien in Delpher, de website waar je in oude Nederlandse kranten kunt grasduinen. In het begin van de 20ste eeuw werd liefhebben nog meer dan 10.000 keer geschreven in diverse kranten, in de jaren negentig was dat nog amper 2000 keer. Terug naar mijn eigen respondenten: ook daar zegt niemand ik heb je lief tegen zijn of haar geliefde. Liesbet List heeft dus zonder dat ze het wist samen met Ramses Shaffey de zwanenzang van liefhebben gezongen in Pastorale.
In het Middelnederlands woordenboek wordt ook nog het werkwoord lieven vermeld. Aha, dus toch! Net zoals to love en lieben dus. Maar … heel populair is het nooit geworden. In het begin van de 17de eeuw was het volgens het WNT al gereserveerd voor dichterlijk taalgebruik. Lieven heeft ons in zijn korte dichterlijke bestaan wel een erfgenaam nagelaten: geliefde.
Houden van
Naast liefhebben kwam rond de 16de en 17de eeuw dus stilaan een andere uiting in gebruik: houden van. Volgens het Middelnederlands woordenboek is deze betekenis afgeleid van de uitdrukking ‘vele van hem selven houden’. Deze uitdrukking, met als betekenis ‘hoogmoedig zijn’, is gevonden in een handschrift uit 1350. Stilaan zou ‘van hemzelven houden’ dan uitgebreid zijn naar ‘van iemand houden’, iemand beminnen. Om te achterhalen wanneer houden van echt de plaats van minnen, beminnen en liefhebben heeft ingenomen, is uitgebreider onderzoek nodig. Misschien komen we het wel nooit te weten. Maar Delpher licht wel een tipje van de sluier op: in de 19de-eeuwse kranten komt het maar 11 keer voor, in die van de 20ste eeuw meer dan 10.000 keer. In de historische kranten uit België* daarentegen komt het amper voor. Het gebruik van ik hou van je/jou in hoofdzakelijk advertenties is vooral vanaf de jaren 80 spectaculair toegenomen. Dat wijst erop dat het toch nog niet zo lang tot de algemene, standaardtalige spreektaal behoort.
Gaarne zien
En dan is er nog gaarne/graag zien. Ook dat is waarschijnlijk een recentere ontwikkeling. In het Middelnederlands woordenboek wordt het niet vermeld, in het WNT onder de ingang gaarne met de opmerking ‘vooral in Vlaamsch-België gebruikelijk’. Dat lemma dateert uit 1872, dus moet de uitdrukking op dat moment al in Belgische bronnen aanwezig zijn. Geerne zien is ook te vinden in enkele oude boeken die via Google Books toegankelijk zijn.* De oudste is van 1674: “hier uyt kont gy sien, dat ik u geerne sien, en dat ik u niet en wil gedood, oft van het rijk ontblood sien” uit de Sedelyken Vreugden-Berg verthoonende door sinne-belden Den leerzamen handel van de onredelijke Dieren aen de verkeerde, en Beest-aerdige Werelt (F. Jacobus Moons, Antwerpen). Maar die aanwezigheid is heel zwak, want zowel in Delpher als in de historische kranten van België komt het maar een enkele keer voor. Hierdoor is het ontstaan en de evolutie van gaarne/graag zien voorlopig nog in duisternis gehuld.
III Nog wat liefdesverklaringen
Behalve ik hou van jou en ik zie je/u graag/gaarne verklaren mensen elkaar ook op andere manieren hun liefde. Zo meldt een aantal mensen dat ze de taal van hun partner gebruiken voor hun liefdesverklaringen: Italiaans, Turks, Engels, Frans, het zit er allemaal bij. Alleen love you (6 meldingen) is niet exclusief bestemd voor een Engelstalige partner. Net zoals de Friezen zeggen ook sommige Nederlanders en Vlamingen ik ben blij met jou. In het Fries klinkt dat als ik ben wiis mei dy. Daarnaast zijn Nederlandstaligen ook dol, gek en stapel op hun partner. Een variant op het Vlaamse ik zie je/u gaarne/graag is ik heb je/u gaarne/graag. Dit werd wel maar drie keer vermeld, een heel stuk minder dan ik zie u/je gaarne/graag. Daarnaast vermeldden vier mensen nog ik heb je lief.
Je liefde uiten, dat is een persoonlijke zaak. Vandaar ook de vele unieke, creatieve liefdesverklaringen die tussen de antwoorden zaten op mijn vragenlijst. Hier volgt een lijstje:
– je bent lief (2)
– ik mag je graag (1)
– ik vind het erg leuk om je te zien (1)
– ik kan u niet missen (1)
– ik vind jou een schat van een man (1)
– ik vind jou zo’n lekker mens (1)
– je bent heel speciaal voor mij (1)
– je bent mijn bovenste beste (1)
– jij bent de beste (1)
– jij bent de leukste (1)
– jij betekent alles voor mij (1)
– kan ik iets voor je doen (1)
– lekker menneke (1)
– lief, je bent mijn zonnetje (1)
– meisje, wat ben ik toch mirakels gek op je (1)
– voor ik jou kende, leefde ik maar half; ik ben dank zij jou helemaal opengebloeid (1)
– wat ben ik blij met u (1)
– wat ben je toch een schat (1)
– wat ben ik blij dat we bij elkaar zijn (1)
– wat ben je toch een lieve man (1)
– wat ben je toch leuk (1)
– wat ben je toch lief (1)
– zonder jou was er niet veel aan (1)
– zonder jou was het ook niet veel (1)
Sommige mensen houden het gewoon bij een koosnaampje: lieffie, lieve schat, lieveke, lieveling, lieverd, mijn allerliefste, schat, schatteke, schatteboutje of sweetheart.
IV Samengevat
We zijn meestal niet zo origineel als we onze geliefde willen vertellen hoe belangrijk hij of zij voor ons is. Ik hou van jou ligt op ieders lippen in Nederland, in Vlaanderen is het ik zie u/je graag/gaarne. We hebben geen speciaal werkwoord hiervoor zoals dat wel bestaat in andere talen, maar dat is duidelijk geen probleem. Voldoen de klassiekers niet, dan zijn er genoeg manieren om op een persoonlijke manier uit te pakken met een liefdesverklaring. Aan de andere kant: heel wat mensen vertelden dat ze daden verkiezen boven woorden, en dus niets speciaals zeggen. Dat is natuurlijk ook een optie. Liefde heeft lang niet altijd woorden nodig om bestaansrecht te hebben.
*Ik wil hierbij Peter Debrabandere hartelijk danken voor het mee zoeken naar vindplaatsen van gaarne zien in oude teksten en om me te wijzen op het bestaan van de sites met historische kranten uit Vlaanderen.
