Niet begrepen

‘Hoe maakt u duidelijk dat u niet hebt begrepen wat uw gesprekspartner net heeft gezegd?’ Die vraag stelde ik in mijn 10de minionderzoekje in 2017. De respons was behoorlijk: 268 mensen verspreid over het hele taalgebied stuurden een ingevulde vragenlijst in. Een paar maanden geleden besloot ik de antwoorden te verwerken en er een kaart van te maken. Zoals bij de meeste kwesties had ik een vage verwachting van het resultaat: wablief en varianten in Vlaanderen en vooral sorry en wat zeg je? in Nederland. Dat zou vrij vlot moeten gaan, dacht ik. Ik had het mis.

Begrijpen en snappen

Om te beginnen was voor heel wat Nederlandse respondenten niet duidelijk wat ik precies bedoelde met ‘begrijpen’. Er zijn immers twee mogelijkheden: je begrijpt iemand niet omdat hij mompelt, met een zwaar accent spreekt, stottert of iets dergelijks of omdat hij de vraag onduidelijk, vaag, onbegrijpelijk heeft geformuleerd. Voor de Vlamingen ging het duidelijk alleen over de eerste optie. Dit had tot gevolg dat vooral de Nederlanders veel uiteenlopende antwoorden gaven, vaak van het type dat heb ik niet begrepen, even een stapje terug, ik volg het niet enz. De volledige lijst kun je hier als pdf downloaden. Op het uiteindelijke resultaat had dit weinig effect, want in grote lijnen kwamen de antwoorden voor beide opties wel overeen. Maar omdat er zoveel unieke antwoorden waren, duurde het veel langer dan normaal om ze te verwerken en in grotere groepen onder te brengen voor op de kaart.

Pardon, sorry, excuseer, wablief

De kaart is wel gelukt, maar het resultaat is minder eenduidig dan ik verwacht had. Met andere woorden: je kunt in het hele Nederlandse taalgebied op heel wat manieren zeggen dat je iemand niet begrepen hebt, of dat nu vanwege gemummel komt of een onduidelijke uitleg, en je zult vrijwel overal begrepen worden. Toch als je zelf duidelijk genoeg praat.

Maar er is wel degelijk een regionale verdeling te zien:

• Wablief, wablieft en watblieft zijn duidelijk overwegend Belgisch: op een enkele uitzondering na komen ze amper voor buiten Vlaanderen. (aanvulling van 16.08.2019: enkele mensen hebben opgemerkt dat wablief ook in Noord-Brabant en Nederlands-Limburg worden gezegd). Wablief en co zijn de samengetrokken versies van wat belieft er u?: wat wilt u, wat hebt u nodig?
• Ook excuseer is typisch Vlaams, maar het is niet zo algemeen verspreid als wablief. Vooral respondenten uit de regio Antwerpen, Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen vermelden het.
• Wat (wa, wadde) is zuidelijk, maar niet exclusief Vlaams. Zowel in Vlaanderen als in de zuidelijke provincies komt het verspreid voor. Boven Utrecht en Zuid-Holland vermeldt geen enkele respondent het.
• In Nederland wordt vooral sorry gezegd, meestal gevolgd door iets in de aard als ik heb je niet begrepen. Toch is het geen typisch Nederlandse uiting, want ook mensen uit heel Vlaanderen vermelden ze.
• Hetzelfde geldt voor pardon, ook dat wordt zowel door Vlamingen als door Nederlanders gezegd. Het wordt alleen minder vaak vermeld dan sorry.
• En dan zijn er nog Wat zeg je en Ik begrijp/snap het/je/u niet. Beide zinnetjes zijn algemeen gebruikelijk in het hele taalgebied, het eerste komt het vaakst voor.

Welk? Wuk?

Naast deze meldingen waren er zoals gezegd nog heel wat eenlingen die zich niet in een categorie lieten vangen. Het spreekt vanzelf dat er dan ook niets te vertellen valt over de geografische spreiding ervan. Twee ervan verdienen toch wat aandacht: het Antwerps-Brabantse welk en het West-Vlaamse wuk? Ik had verwacht, misschien zelfs gehoopt dat die twee wat vaker vermeld zouden worden, in ieder geval genoeg om ze op de kaart op te nemen. Dat was helaas niet het geval. Ik vermoed dat wuk tot het West-Vlaams wordt gerekend en daar volgens heel wat respondenten niet thuishoort in een vragenlijst over ‘het Nederlands’. Welk is dan weer typisch voor de regio Antwerpen (stad) en het centrum van Vlaams-Brabant. Niet alleen is het gebruik regionaal heel beperkt, welk werd in deze betekenis tijdens de lessen taalbeheersing – of taalzuivering – streng bestreden. Met succes, vermoed ik, want ik hoorde het twintig jaar geleden veel vaker dan nu.

Wat zeg je waar?

Alleen als je wablieft of excuseer zegt als je iemand niet begrijpt, maak je je meteen kenbaar als Vlaming. Dat is in mindere mate het geval met wat, tenzij je het uitspreekt als wa of wadde. Die zijn wel regionaal gekleurd: het eerste is Vlaamse tussentaal, het tweede West-Vlaams. Alle andere uitingen in het lijstje worden in het hele Nederlandse taalgebied gezegd.

Aanvulling 16.08.2019: Volgens een lezer is wat? in Nederland gebruikelijk, maar geldt het als onbeleefd: het moet Wat zeg je? zijn. Dat herinnerde mij eraan dat in mijn jeugd hetzelfde werd gezegd van wa?: dat was onbeleefd, en zelfs onbehouwen. Dat hoorde wablief te zijn. Volgens een lezer voegde haar vader daaraan toe: ‘Zelfs de boeren zeggen wablief.’