Woorden die je al jaren niet gehoord hebt of nodig hebt gehad kunnen plots opduiken in je dagelijkse leven. Ken je dat? Niet eenmalig, maar een paar keer op korte tijd? Ik had het de afgelopen maand met gympjes. Of turnpantoffels, zoals wij dat in Vlaanderen zeggen. Turnsloefen dus.
Het begon met een aflevering van het tv-programma Van algemeen nut, waarin Steven Van Herreweghe mensen die ooit op televisie zijn gekomen uitnodigt om samen naar die historische beelden te kijken. Zo ook vier van de zes kinderen Florquin, die tien jaar lang heel aanwezig waren in Hier spreekt men Nederlands, het programma waarin hun vader, professor Joos Florquin, samen met Annie Van Avermaet en Fons Fraeters Vlaanderen ABN leerde. Op een gegeven moment hadden Fons en Annie het over gympjes, en dat iedereen dat woord toch begrijpt (https://youtu.be/vFBy23mVWw4?t=1139 19’10).
Dat bracht me meteen terug naar mijn eigen kindertijd, toen gympjes alleen ter sprake kwamen tijdens de les Nederlands. Dat waren immers de schoenen die we tijdens de les gymnastiek droegen. Maar buiten de Nederlandse les hadden wij helemaal geen gymnastiek. We hadden turnen en wij droegen dan turnpantoffels. Met. Witte. Zolen. Want de vloer van de turnzaal verdroeg geen gekleurde zolen, die gaven lelijke zwarte strepen op de vloer. Volgens de leraar Nederlands moesten we gymnastiek zeggen, want turnen was toestelturnen en wij deden toch ook andere dingen tijdens turnen, pardon, gymnastiek. Ik associeerde gymnastiek dan weer met elastiek, en dus met mensen die heel soepel en dartel over een balk huppelen, iets wat ik absoluut niet kon. Gelukkig voor mij bleef gymnastiek een schoolboekwoord en turnden wij gewoon. In de turnzaal die rook naar zweet en verduurd rubber, en op turnpantoffels. De turnpantoffels en de turnzaal bleven in het middelbaar, het vak turnen maakte plaats voor Lichamelijke Opvoeding. L.O. Elloo, in de pubervolksmond.
Een tijdje na de uitzending met de gympjes kreeg ik een e-mail van een kennis die aan de Universiteit Antwerpen doceert en haar studenten wijst op de verschillen tussen Belgisch-Nederlands en Nederlands-Nederlands. Onlangs leerde ze dat één van haar vaste kwesties, namelijk gymschoenen versus turnpantoffels, in Nederland achterhaald is. Dat zei een van haar Delftse studenten toch. Gympen zijn volgens hem zoooo nineties, tegenwoordig spreekt de jeugdige Nederlander over sportschoenen. Ja, ook als het over die witte, veterloze gevallen gaat. En of ik dat bij een volgende gelegenheid misschien eens kon uitzoeken, want de naslagwerken zijn ook niet altijd bij. ‘Zou het?’ dacht ik. Exit gympjes, enter sportschoenen? En wie weet zelfs aan beide zijden van de rijksgrens?
Al snel werd duidelijk dat de gympjes toch niet helemaal zijn uitgestorven, want niet lang na de e-mail van mijn kennis hoorde ik Nico Dijkshoorn het vermaledijde woord gebruiken. Hij had het in het Middagjournaal van Nieuwe Feiten (Radio 1, https://radio1.be/je-was-en-bent-de-lieve-julie-die-naar-haar-vriendinnen-fietste) over Julie Van Espen, en beschreef haar heel ontroerend als een lieve, aardige vrouw met een mandje op haar fiets, waar ze ongetwijfeld af en toe haar gympjes in legde. Geen sportschoenen, wel gympjes. Ze bestaan dus toch nog. Nu was ik pas echt nieuwsgierig. Ik besloot meteen op de vraag van mijn collega in te gaan en gooide de vraag op Twitter en Facebook.
Ik doe dat wel vaker, online vragenlijsten op sociale media zetten als ik wil weten hoe mensen de dingen des levens zoal noemen. Veel mensen vinden het blijkbaar ook plezant om die vragenlijsten in te vullen, ook deze. Dat komt dus goed uit, want het leverde een rijke oogst aan antwoorden op. En wat blijkt daaruit? Dat de meeste Vlamingen nog steeds van turn doen en de meeste Nederlanders van gym. Maar ook dat de turnpantoffel, -sloef en -schoen en de gymschoen, gympies, gympjes en gympen concurrentie hebben gekregen. Onder meer van de sportschoen: bekend bij zowel Vlamingen als Nederlanders, maar zeker bij Nederlandse twintigers even gebruikelijk als gympje en co. En verrassing: heel wat mensen noemen deze veterloze schoolsportschoen ook wel sneaker. Vond ik zelf wat vreemd, want mijn sneakers hebben wel veters. Volgens mij is dit het ideale moment om de gym-turntweedeling definitief te overstijgen: we noemen dat witte ding met witte zool gewoon met zijn allen sportschoen. Het klopt, het is duidelijk en iedereen kent het al. En je bent nog hip en trendy ook, toch in Nederland.
Eerder verschenen bij VRT Taal op 26 juni 2019
