Weet u wat ik enerverend vind? Wachten op een trein die vertraging lijkt te hebben, waardoor ik mijn heel nipte aansluiting dreig te missen. ’s Ochtends op een schooldag merken dat het brood op is, terwijl ik weet dat de bakker gesloten is en de broodautomaat waarschijnlijk leeg. Vijf minuten voor ik een webinar (een online cursus) moet geven ontdekken dat er geen internet is. Heel enerverend vind ik dat. Ik wens het niemand toe.
Weet u wat mijn Nederlandse kennissen enerverend vinden? Decorstukken uitzoeken voor een nieuwe eigen theatershow. Een grote, heel interessante opdracht krijgen van een fijne en goedbetalende klant. De stenen laten leveren om de tuin volledig opnieuw aan te leggen. Heel enerverend allemaal, zeggen ze op Facebook. Met een smiley erbij. En dan vragen ze zelfs: ‘En wat voor enerverends heb jij vandaag gedaan?’
‘Enerverend’ is een van de gluiperigste valse vrienden in het Nederlands die ik ken: positief opwindend in Nederland, negatief zenuwslopend in België. Pas een jaar of vijf geleden ontdekte ik het bestaan, en sindsdien duikt hij af en toe op. Ik moet elke keer weer even op mijn tong bijten en de klik maken als een noorderbuur enthousiast over zijn of haar enerverende belevenissen vertelt.
De eerste keer herinner ik me nog goed. Ik wist nog maar enkele maanden wat voor een gemenerik dat woord is, toen ik tijdelijk bij de Taaltelefoon aan de slag ging. Enkele weken later werden we naar aanleiding van het toen 15-jarig bestaan van de taaldienst geïnterviewd door een journaliste van De Standaard. Het was een stagiaire, een Nederlandse. Mijn collega was toen aan het telefoneren – dat gebeurt natuurlijk wel vaker bij de Taaltelefoon – en dus kwam ik als eerste aan de beurt. Een van de eerste vragen die ze me met een brede lach stelde, was: ‘Vind je dit werk niet geweldig enerverend?’ Ik stond op het punt om ietwat verontwaardigd te zeggen: ‘Nee, helemaal niet, ik vind het net heel leuk!’ toen me een licht opging: Nederlandse + ‘enerverend’ = positief! Hola, even herformuleren dus: ‘Ja hoor, ik vind het heel leuk!’ Oef, net op tijd gered.
‘Enerverend’ is ook niet de enige taaluiting die in België en Nederland andere, zelfs tegengestelde betekenissen hebben. Zo is er de uitdrukking ‘het mes snijdt aan twee kanten’. Als een Nederlander dit zegt, is hij erg tevreden, want de zaak waar hij het over heeft levert dubbel voordeel op. Een Belg vat deze uitdrukking net als een waarschuwing op: ‘Let op, naast voordelen zijn hieraan ook nadelen verbonden.’ Stel je een conversatie voor tussen een Belgische en een Nederlandse ondernemer die samen een project opstarten. De Nederlander ziet een extra voordeeltje en zegt tevreden: ‘Dat mes snijdt aan twee kanten.’ Zijn Belgische collega is meteen gealarmeerd en vraagt zich af welk nadeel hij over het hoofd heeft gezien. Zo’n misverstand is natuurlijk snel opgelost, maar handig is het niet.
‘Met een sisser aflopen’ kan ook voor verwarring zorgen. De Nederlander die te horen krijgt dat ‘het met een sisser is afgelopen’ is opgelucht, de Belg teleurgesteld. Niet omdat die Belg zo veeleisend is, wel omdat hij die uitdrukking in een andere context gebruikt, zoals een groot project waar veel van wordt verwacht, maar dat uiteindelijk niet goed loopt of wordt geannuleerd. Zo liep bijvoorbeeld de eerste editie van het veelbelovende festival Borgerwoord in 2015 met een sisser af: de eerste festivaldag werd vanwege stormweer afgelast en tijdens de tweede dag kwam maar een beperkt aantal bezoekers opdagen (https://www.gva.be/cnt/dmf20150727_01794327/eerste-editie-borgerwood-loopt-af-met-een-sisser). In Nederland wordt de uitdrukking net gebruikt als er eerst iets heel erg dreigt mis te lopen, maar het achteraf allemaal nog meevalt. Einde 2018 bijvoorbeeld liep een verjaardagsfeestje in Katwijk, waarvan vooraf duizenden mensen op Facebook hadden gemeld dat ze zouden komen met een sisser af, omdat de overrompeling er niet gekomen is. (https://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/project-x-katwijk-loopt-met-een-sisser-af.9603097.lynkx)
Is dit dan niet problematisch? We spreken dezelfde taal, en toch zeggen we soms met dezelfde woorden het tegengestelde. Blijven we elkaar dan nog wel begrijpen? Volgens mij wel, met een beetje goede wil dan. Zo heb ik mijn Nederlandse collega die op LinkedIn over haar ‘enerverende dag’ schreef, geantwoord dat ik me realiseerde dat ze dat in de Nederlandse betekenis bedoelde en haar vervolgens proficiat gewenst. Mijn Belgische collega’s wisten dat wel te waarderen, want iemand schreef vervolgens dat ze op het punt stond de Nederlandse collega te troosten. Misverstanden bestaan in alle maten en gewichten, en als ze opgehelderd worden, kunnen we er meestal eens hartelijk om lachen. En we leren meteen weer wat bij. Een misverstand kan enerverend zijn, en het is een mes dat aan twee kanten snijdt. In beide betekenissen.
Eerder verschenen bij VRT Taal op 10 april 2019
