Hoe noemt u een actieve oudere? Gewoon, een actieve oudere? Wel, daar is die oudere zelf niet zo blij mee. En er is naar hem geluisterd, want sinds november mogen we hem ‘jagger noemen. Jagger? Jep. Zoals de hippe zingende grootvader, maar het is ook een afkorting. Voor ‘Jonge actieve gepensioneerde’. Ik verzin het niet.
Hoe is het zover kunnen komen? Wel, alles begon in oktober met de Nederlandse krant Trouw. Trouw had een nieuw woord verzonnen om de leeftijdsgroep tussen 65 en ongeveer 80 jaar aan te duiden. ‘Bejaard’ klinkt immers meteen heel oud en dekt de lading van de jonge gepensioneerde niet die vaak nog heel wat actieve jaren voor zich heeft liggen. Het woord in kwestie was yep. Ook een afkorting, voor ‘young elderly person’. Engels dus, en daar struikelden de yeppers dan weer over. ’t Is ook nooit goed. Trouw haalde vervolgens een oude truc uit de kast om de woordleemte te vullen: de krant schreef een wedstrijd uit, kreeg meteen meer dan duizend voorstellen en bekroonde vitalo tot winnaar.
Vervolgens pikten de Vlaamse media dat op en er werd eens goed mee gelachen. ‘Vitalo? Die Nederlanders toch! Dat kunnen wij veel beter!’ En ze pasten dezelfde procedure toe: Radio 1 riep zijn luisteraars op zelf voorstellen te doen. Uit de meer dan 300 voorstellen stelden ze een shortlist samen, de luisteraars mochten stemmen, en de jagger was geboren. En vervolgens barstte de discussie opnieuw los. Het is ook nooit goed.
Wat is hier nu interessant aan? Wel twee dingen. Om te beginnen ontstaan nieuwe woorden meestal niet op deze manier. Normaal gaat het zo: er is een iets in de maatschappij, een ding, een mode, een hype, een gewoonte, wat dan ook, dat nieuw is of waarover we het plots moeten hebben. Als we daarover willen praten, moet dat iets wel eerst een naam krijgen. Degene die er het eerst over begint, zal die naam spontaan geven, zonder erbij stil te staan. En ziedaar, de geboorte van een nieuw woord. Veel woorden leven maar heel kort, die ene keer dat ze uitgesproken worden. ‘Waar zit Jos? Ah, op de appelsapstoel.’ Dat is de stoel waar op dat moment het enige glas met appelsap voor staat. Als dat glas leeg is of Jos van stoel verandert, heeft het woord geen zin meer en is het alweer weg, nog voor iemand goed en wel beseft dat het bestaan heeft. Maar een minderheid van de nieuwe woorden komt wel in gebruik en belandt uiteindelijk in het woordenboek.
Maar wat gebeurt er nu tijdens zo’n wedstrijd? Dan verzinnen mensen bewust een woord voor iets dat bestaat, maar nog geen naam heeft. Het leuke hieraan is dat er zo een lijst ontstaat met potentieel nieuwe woorden. Je kunt zo perfect zien hoe mensen dat doen, woorden maken. Dat kan namelijk wel op verschillende manieren, maar de mogelijkheden zijn niet eindeloos. Want een nieuw woord moet wel meteen begrepen worden, wil het een kans op overleven hebben. Skwansj voorstellen bijvoorbeeld, heeft dus geen zin. Niemand doet dat ook. Maar bij woorden als actiefplusser, springoudere en ervaringsjongere kunnen we ons wel iets voorstellen. Met afkortingen, letterwoorden en samentrekkingen wordt het wat lastiger, maar met wat uitleg lukt het wel: zie de voorstellen fifters (fit en fifty), ergessers (ervaring geschoolde mensen), noma (niet oud maar actief). En de jagger dus.
Maar is die jagger nu een blijvertje? Dat is het tweede interessante aan dit hele verhaal. Jagger is immers lang niet het eerste woord dat ooit kunstmatig met een wedstrijdje werd ‘uitgevonden’ en geïntroduceerd. Zegt restorestje je nog iets? De nieuwe naam voor doggybag die de stad Gent samen met Testaankoop in 2015 na een wedstrijdje lanceerde? Of houwtouw? Beurtbalkje? Allemaal winnaars van een gelijkaardige wedstrijd. Gebruik jij ze?
Een woord, zelfs een wedstrijdwinnaar, overleeft alleen maar als het gebruikt wordt. Hoewel ik een andere favoriet had, lever ik met dit stukje alvast mijn bijdrage. Met jagger in de titel en een paar keer in de tekst hoop ik de aandacht van Google en dus meteen het hele internet te trekken. Dat is alvast een goed begin.
De volgende stap heb ik ook al gezet: ik heb mijn kinderen gezegd dat ze vanaf nu een actieve oudere een jagger moeten noemen.
Hun reactie?
‘OK boomer.’
Ah. Hm.
Ik vrees dat boomer meer kans maakt op een plaatsje in Van Dale dan jagger, toch als frequentie het criterium is. Want tegen de twittertwintigers kan zelfs ik niet op.
Eerder verschenen bij VRT Taal op 9 december 2019
