Resultaten van het vierde mini-onderzoekje
Een van de klassiekers in Vlaamse taalzuiveringsboekjes is gerief. Thuis pakten we ons school- en schrijfgerief in, maar op school moesten we dat allemaal gerei noemen. Of gereedschap. Maar zo eenvoudig is het allemaal niet. Want je kon toch moeilijk spreken over je zwemgereedschap. En gerei hoorde je buiten de schoolpoort nooit, dus wist je niet eens of je dat dan wel overal voor kon gebruiken.
Het oordeel van de taaladviseur
Gerei stond ook in het boekje Dag in dag uit, van woord tot woord (1992) van prof. Willy Smedts, dat we als prille studenten Nederlands uit het hoofd moesten leren:
Schrijf-ge-rei. Het heeft me altijd wat gewrongen. Je hoorde het immers nergens buiten het klaslokaal, en waarom zou je een perfect duidelijk woord als gerief eigenlijk niet mogen gebruiken? Een woord dat je bovendien aan alles kunt plakken waar je spullen voor hebt: keukengerief, zwemgerief, turngerief, schrijfgerief, tuingerief, sportgerief, … Je kunt niet overal klakkeloos gerief vervangen door gerei. Of, wat ook goed is, gereedschap. Zwemgerei? Zwemgereedschap? Klonk allemaal niet zo goed. Maar hoe moet het dan wel, als de passe-partout gerief helemaal niet mag?
Gerief zit, zoals het een klassieker betaamt, in de VRT-taaldatabank. Ook volgens de VRT is het geen standaardtaal. De taaladviseur stelt, naast het even klassieke gerei ook benodigdheden voor. En als het informeel mag: spullen. Zwembenodigdheden. Keukenspullen. Dat gaat al beter, maar het blijft wat geforceerd overkomen. Behalve het informele – en dus in bepaalde omstandigheden ook te mijden – spullen blijf je dus met dezelfde onzekerheid zitten. ‘Heeft iedereen zijn turnbenodigdheden bij?’ Ik heb het nog geen enkele sportleerkracht horen vragen.
Intussen op taaladvies.net
Gerief afkeuren als te Belgisch is dus één zaak, alternatieven bieden een andere. En dat is ook de reden waarom het woord momenteel niet te vinden is op taaladvies.net. De taaladviseur die deze site onderhoudt, had zelf immers ontdekt dat het geen eenvoudige zeg-niet-x-maar-y-kwestie is, maar dat zowel de aanvaardbaarheid als mogelijke alternatieven afhankelijk zijn van het concrete gerief waar je naar verwijst. Er is niet 1 woord gerief dat je al dan niet goedkeurt en eventueel vervangt. En dat maakt het een heel lastige kwestie om te onderzoeken. Er zijn immers talloze samenstellingen mogelijk. Moet je die dan allemaal stuk voor stuk opvragen? Zijn er misschien groepen of types gerief die je samen kunt behandelen? En hoe begin je daar dan aan?
De taaladviseur van taaladvies.net gaat nooit over één nacht ijs. Liever een advies minder dan te kort door de bocht, is haar devies. En daarom vroeg ze me enkele maanden geleden of ik niet eens een mini-onderzoekje kon verzinnen rond gerief/gerei. Een beperkte steekproef om te kijken of gerief inderdaad in aanmerking komt voor het label standaardtaal in België en of er verschillen tussen specifieke samenstellingen te ontdekken vielen.
Eigen onderzoek
Eindelijk een kans om van al dat niet-gerief-maar-wat-dan-gedoe verlost te geraken! Daar kon ik geen nee op zeggen, natuurlijk. En drie weken geleden was het dan zover: in de vorm van een googleformuliertje vroeg ik mensen hoe ze de spullen noemen waarmee ze koken, schrijven en in de tuin werken. Ik suggereerde telkens gerief, gerei en spullen, los en in samenstellingen. En zoals altijd konden mijn respondenten ook suggesties doen. De enquête werd door meer dan 160 mensen in Nederland en Vlaanderen ingevuld, en het resultaat zie je op de volgende kaartjes.
Keukengerief, -gerei, -spullen
Schrijfgerief/-gerei/-spullen
Tuingerief/-gerei/-spullen/-gereedschap
De verhouding tussen de drie suggesties – gerief, gerei en spullen – is gelijkaardig voor schrijf-x en keuken-x: gerief is heel gebruikelijk in het zuiden en spullen is het gebruikelijkst in het noorden. Gerei komt in het hele Nederlandse taalgebied voor, maar wel vaker in het noorden dan in het zuiden. Dat laatste is in combinatie met keuken– nog iets duidelijker het geval dan in combinatie met schrijf-.
De combinatie met tuin– geeft een beetje een ander beeld. In tegenstelling tot keukengerei en schrijfgerei wordt er maar weinig gekozen voor de optie tuingerei. Naast gerief en spullen duikt er wel een nieuwe samenstelling op: tuingereedschap. Opvallend, omdat dit alternatief niet tussen de suggesties stond. Mocht dat wel het geval zijn geweest, dan zou het waarschijnlijk nog vaker zijn vermeld.
Alles samen bekeken
Hoewel dit mini-onderzoekje uiteraard te beperkt is om degelijke wetenschappelijke conclusies uit te trekken, levert het toch enkele interessante inzichten op:
- Gerief is ondanks alle taalzuiveringspogingen nog steeds bekend en gebruikelijk in heel Vlaanderen. Uit onderstaande tabel (schrijf-x, gegevens voor Belgisch-Nederlands) blijkt het ook niet leeftijdsgebonden te zijn. Decennia taalzuivering hebben het gebruik ervan dus niet uitgeroeid. Het gedoodverfde alternatief gerei is wel tot de zuidelijke woordenschat doorgedrongen. Het woord wordt pas vanaf de leeftijdscategorie 41-50 jaar vermeld. En dat is niet toevallig de eerste generatie die uitgebreide taalzuiveringslessen meekreeg op school.
Het gebruik van gerief, gerei en spullen volgens leeftijd
- Het meest gebruikte alternatief in het hele taalgebied is niet gerei, maar spullen. Mogelijk is dat in Nederland inderdaad informeler taalgebruik.
- Toch kan je niet elk gerief blindelings door spullen vervangen. Dat bewijst de samenstelling tuingereedschap, die door bijna een kwart van alle invullers spontaan werd aangebracht.
- Uit het onderzoek blijkt niet of gerief tot de standaardtaal in België behoort. Daarvoor is een expliciet normoordeel nodig, en daar werd niet naar gevraagd. Er werd immers alleen gevraagd om geen dialectwoorden op te geven.
Conclusie
De taaladviseur bij taaladvies.net heeft gelijk om voorzichtig te zijn: je kan er niet zomaar van uitgaan dat uitspraken of oordelen over het ene type gerief voor alle types en samenstellingen gelden. Niet alleen verschillen de alternatieven, mogelijk is gerief in de ene samenstelling ook gewoner en dus standaardtaliger dan in de andere.
OPMERKING 04-07-2018: het advies op taaladvies.net is intussen aangepast naar ‘standaardtaal in België’: https://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1774
