2023 wordt het jaar van de podcast ‘Kinderen van het ABN’, het verhaal van de ABN-campagnes in Vlaanderen in de jaren vijftig tot zeventig en hun invloed op onze taal vandaag. De podcast zal in oktober dit jaar verschijnen, maar de reis ernaartoe is minstens even interessant. Daarom gun ik jou, trouwe lezer, met plezier een blik achter de schermen van dit avontuur.
ABN-kernen
Een van de meest intrigerende dingen die in de podcast aan bod zullen komen, zijn de ABN-kernen. Als je daarop googelt, zul je meteen merken dat er heel weinig over te vinden is. Geen Wikipedia-artikel, geen boeken, amper tijdschriftartikelen. En wat erover te lezen valt, is heel vaag. Kort samengevat: de ABN-kernen waren groepjes jongeren die in de jaren vijftig en zestig in hun school het gebruik van het ABN promootten. Dat deden ze door af te spreken dat ze onderling alleen maar ABN zouden spreken en dat ze elkaar zouden corrigeren, maar ook door slogans op te hangen, ABN-weken en welsprekendheidstornooien te organiseren, promomateriaal te verspreiden enz. Het algemene secretariaat en de redactie van hun tijdschrift Bouw werd geleid door studenten aan de KU Leuven. Een van de bekendste ABN-kerners is wijlen premier Wilfried Martens. Op hun hoogtepunt waren er kernen in meer dan 300 scholen in Vlaanderen en had het tijdschrift Bouw een oplage van 10.000 exemplaren.
De eerste ABN-kern
Een van de weinige artikelen die meer informatie geven en die wat meer concrete namen bevat, staat in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging. Daarin wordt ook de stichter van de ABN-kernen vermeld: Jan Lehembre. En daar begint dit verhaal. Want zou meneer Lehembre misschien nog in leven zijn? En zo ja, zou hij in staat en bereid zijn om mij het verhaal van die eerste ABN-kern te vertellen? Dat zou toch fantastisch zijn! Intussen had een van de andere belangrijke protagonisten voor mijn verhaal mij een bachelorscriptie bezorgd over de ABN-kernen bezorgd. Die persoon is Annie Van Avermaet, bekend van het programma ‘Hier spreekt men Nederlands’, maar dat is weer een ander verhaal. In ieder geval: in die scriptie uit 2008 stonden veel meer details over die beginjaren kon vinden, inclusief nog wat extra namen. Heel boeiend, maar eerst het belangrijkste: meneer Lehembre vinden.
Het eerste gesprek
Na wat zoekwerk kwam ik te weten dat Jan Lehembre inderdaad nog in leven is. Hij is 88 jaar, is psychiater en is nog steeds actief binnen de vakvereniging van psychiaters. Na een paar rondjes Google vond ik verschillende adressen en telefoonnummers, meestal verbonden aan een praktijk of een ziekenhuis. Gezien de leeftijd van de man vertrouwde ik die resultaten niet. Uiteindelijk besloot ik een mail te sturen naar de vakvereniging waar dr. Lehembre enkele jaren geleden nog een opleiding verzorgde met een korte uitleg over het project en de vraag of zij mij met hem in contact konden brengen. Enkele minuten nadat ik van hen het bericht kreeg dat zij mijn mail zouden doorsturen, kreeg ik al een antwoord van dr. Lehembre zelf.
Hij wilde me heel graag te woord staan, maar het moest wel telefonisch. Hij verbleef op dat moment in een revalidatiecentrum, omdat hij van zijn fiets was gevallen. Het werd een telefoongesprek van een uur, over beter willen spreken, grammofoonplaten, een brief in de krant, een ABN-week, een zestienjarige die plots voorzitter werd van een hele organisatie en de beslissing om alles door te geven aan zijn vrienden zodra hij zelf ging studeren. Maar ook over een tijdsgeest die meer dan rijp was voor een beweging van jongeren die wilden groeien, zichzelf én hun omgeving verbeteren en die heel goed beseften dat als ze mee wilden praten, ze ook iets te vertellen moesten hebben. Taal speelde hierbij een cruciale rol, en maakte tegelijk deel van een heel pakket aan verfijnde, elegante, beschaafde gedragsregels. Het feit dat een enkele brief van een zestienjarige scholier over een ABN-kern een beweging in gang zetten die op twee jaar uitgroeide tot een hele groep ABN-kernen, verspreid over heel Vlaanderen, bewijst dat er iets in de lucht hing.
Op bezoek
Hoe boeiend het telefoongesprek ook was, achteraf bleek het onbruikbaar voor de podcast. Er was iets misgelopen, waardoor er erg veel storing op de opname zat. Daarom stuurde ik opnieuw een mail met de vraag of ik een afspraak kon maken voor een opname bij hem thuis. Dr. Lehembre bleek intussen goed hersteld van zijn val en wilde me wat graag te woord staan.
In januari was het zo ver: ik trok naar het appartement waar hij en zijn vrouw wonen voor een korte babbel over het begin van de ABN-kernen. Dacht ik. We hebben uiteindelijk bijna twee uur gepraat. Of beter: hij heeft me koffie en zelfgemaakte pralines gegeven en terwijl ik daarvan genoot, heeft hij honderduit verteld. Ik heb geluisterd en we hebben samen de brochures, artikelen, kaartjes en promotieartikelen bekeken die hij nog in zijn bezit heeft. Zijn verhaal komt zeker terug in de podcast.
Een vergeten tijd
Dit gesprek, en veel andere, bewijst voor mij dat je pas een echt goed beeld krijgt van dat ABN-activisme als je zelf praat met de mensen die hierachter hebben gezeten. Uit hun verhalen komt een wereld en een tijd naar boven die we ons nu nog maar moeilijk kunnen voorstellen, maar die wel doet begrijpen waarom het ‘Algemeen Beschaafd’ zo’n belangrijke rol toebedeeld kreeg. Daarom ben ik zo blij dat ik Jan Lehembre nog heb kunnen spreken. Alleen hij, als oprichter, kon immers het echte verhaal vertellen over waarom die ABN-kernen er ooit geweest zijn.
Het is een verhaal dat op zich al een podcast waard is.
Met de steun van
