Laten we het eens hebben over mondmaskers. ‘Alweer?’ zeg je? En ‘wat valt daar nog over te zeggen?’ Ik begrijp je. Na al die weken met discussies over to mondmasker or not to mondmasker, over zin en onzin en dan plots het bericht dat ze verplicht worden en dat we er zouden krijgen, maar oeps, toch niet op tijd, en misschien maak je ze beter zelf of laat je ze maken, tja, een mens zou voor minder de hele meuk uit het raam willen zwieren, inclusief naaimachine. Panem et Singerem, Van Ostaijen zei het al.
Maar goed, de totecapote, zoals ze het ding in West-Vlaanderen willen noemen, wordt dus verplicht op het openbaar vervoer en in het onderwijs. Meteen trokken enkele leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs aan de alarmbel. Het waren type 7-scholen, voor dove en slechthorende kinderen. Zie je het probleem al? Die kinderen leren niet alleen lezen, schrijven en rekenen, maar ook … liplezen. Juist. De lippen die nu achter de mondmaskers van hun leerkrachten en nog veel meer mensen in hun omgeving verdwijnen. Daar sta je dan met je lipleeslessen. Stel je voor dat elke horende vanaf nu verplicht afsluitende oordoppen zouden moeten dragen. Hoe talig je ook bent, dan wordt communiceren met je omgeving plots een stuk moeilijker.
En ook voor horende mensen is die mimiek belangrijk, heb ik gemerkt sinds ik met mondmasker ga winkelen. Tot voor kort glimlachte ik vriendelijk tegen iedereen die ik daar tegenkwam. Maar ineens realiseerde ik me dat niemand die glimlach ziet en dat al die mensen zich misschien wel afvragen waarom ik hen zo heb aangestaard. Met een bedekte neus en mond blijft er immers maar weinig over van je mimiek. Zelfs lachrimpeltjes verdwijnen onder de rand van het mondmasker. Je ziet dus niet of de persoon tegenover je vrolijk is, geërgerd, boos, droevig misschien. Lastig, en voor mensen die die mimiek echt nodig hebben om anderen te begrijpen een onmogelijke opgave. Daarom vragen ook zij naar venstermaskers. En dan zijn er nog de taalleerkrachten die tijdens uitspraaklessen ook lipbewegingen demonstreren, de thuisverplegers die ook hardhorige patiënten verzorgen, enz.
Gelukkig zijn er veel creatieve mensen op de wereld. Doeners, die nieuwe problemen meteen aanpakken. Zo iemand is Wendy, medewerkster van het Koninklijk Instituut Woluwe, een type 7-school. Ze zocht en vond een patroon met een transparant venstertje, maakte het zelf, verfijnde het en kwam in contact met de ontwikkelaars van de intussen in Vlaanderen wereldberoemde website maakjemondmasker.be. Binnen de kortste keren pikte Doof Vlaanderen het mee op en werkte een heel team aan een veilig venstermasker: een degelijk patroon, goedgekeurd door de virologen, een duidelijke handleiding, een uitbreiding van de website, maakfilmpjes met ondertiteling en vertaling in Vlaamse Gebarentaal en dat geheel nog eens in een Franse versie (met Waalse Gebarentaal en ondertiteling) en Engelse versie (en ondertiteling). Het venstermasker was geboren, het mondmasker voor alle situaties waarbij visuele ondersteuning tijdens de communicatie noodzakelijk is.
‘Ja maar, en gebarentalen dan? Als doven zo met elkaar praten, hebben ze dat liplezen en die mimiek toch niet nodig?’ Dan heb je nog niet goed gekeken naar een gebarentolk in actie. Doe het eens, je ziet ze tegenwoordig tijdens elke persconferentie van de virologen en de veiligheidsraad. Hun gezichten zijn enorm expressief, hun lippen bewegen. Meer nog: net zoals de betekenis van een gesproken woord kan verschillen afhankelijk van de intonatie en het gezicht dat je erbij trekt, is dat ook het geval bij gebaren. Steven Delarue had het onlangs nog in zijn blog over de 8 betekenissen van ‘allee’. Een ‘allee’ met verbaasd gezicht betekent net iets anders dan een ‘allee’ die al lachend wordt uitgesproken. Daarmee kun je het wat vergelijken. De mimiek is bij gebarentalen zelfs nog belangrijker, omdat ze voor een deel ook de rol van de intonatie bij gesproken talen overneemt. Als een gebarentolk ooit met een mondmasker aan moet tolken, zal dat waarschijnlijk een venstermasker zijn. Mondmaskers. Ze zijn niet alleen van stof, ze leveren ook stof. Voor discussies, en om over na te denken. Bijvoorbeeld over hoe belangrijk het is dat je de grimassen van andere mensen ook gewoon kunt zien.
Eerder verschenen bij VRT Taal op 18 mei 2020
